Zover ik heb kunnen nagaan, is het voor het eerst dat de bioscopen in Schiedam vanwege overheidswege gesloten zijn.
Update 27 augustus 2020: bij het doorlezen van berichten uit diverse kranten en tijdschriften voor het hoofdstuk over de vroege bioscopen in Schiedam kwam ik een artikel tegen uit De Lichtkrant van december 1918, het vakbondsblad voor bioscoop- en theaterpersoneel. Hierin staat:

“In verschillende Gemeenten werd op medisch advies door de Gemeenteautoriteiten de openbare vermakelijkheden gesloten. In het algemeen belang was het noodig, maar -overal was dit een halve maatregel, dus ‘geheel af te keuren. Vele Gemeentepotentaatjes lieten duidelijk hun afkeer voor alles wat openbaar vermaak betreft blijken, voornamelijk de Burgemeester van Schiedam. Enfin, “wij leven in een snellen tijd, wat vandaag is behoeft morgen niet te zijn”. Wij (ons Hoofdbestuur) deden alles wat mogelijk was voor de Musici, Artisten, zaal en technisch personeel, en in vele gevallen niet zonder succes. Den 4en November hadden wij een onderhoud met den Burgemeester van Tilburg. Resultaat: de personeelen voorloopig 6 weken vol salaris, Den 12en November- een onderhoud met den Burgemeester van Schiedam, over den Heer J. Sas, Dir. Odéon en Flora, die vanaf 18 Oct zijn menschen niet had uitbetaald. Onze bemoeiingen hebben, dit resultaat, dat 4 van de 6 menschen elke week f 10,- krijgen uitbetaald en 2 één week salaris.”

Het lijkt alsof de bioscopen toch enige tijd gesloten zijn geweest. Om dit verder te onderzoeken, ga ik naar het archief.

Vroeger in de Schiedamse bioscopen

Eerder tijdens de oorlogsperiode vertoonde de theater Monopole en Passage in 1940 geen film. Tussen 10 en 18 mei (14 mei was het bombardement op Rotterdam) vertoonde bioscopen waarschijnlijk tijdelijk geen programma. De krant kwam ook niet uitgegeven. De laatste online vindbare Schiedamse krant was van 10 mei en de eerste weer op 16 mei 1940. Vanaf 18 mei 1940 publiceerde de kranten weer de programma’s van de Monopole en het Passage Theater.

In 1944 vertoonde de Schiedamse theaters geen films omdat er geen elektriciteit beschikbaar was. Bovendien waren er steeds minder films beschikbaar. Dit kwam door de productie maar ook distributie. De bioscooptheaters ontvingen publiek maar programmeerden variété, cabaret of toneelstukken. Het programma vond vooral ’s middags plaats of in ieder geval voordat het donker werd en ruim voordat de avondklok inging.

De bioscoop is altijd een toevluchtsoord geweest in tijde van een crisis. In de jaren dertig, tijdens het hoogtepunt van de economische crisis zaten de bioscopen nog steeds vol.

Filmbeleving

Tijdens de huidige corona crisis zijn de bioscopen en filmtheaters nu weer vanaf 15 oktober (de eerste sluiting was vanaf 16 maart tot en met 1 juni 2020) vanaf helemaal leeg. Los van de economische gevolgen voor de bioscopen en filmtheaters is dit desastreus voor de hele filmindustrie. Bovendien mis ik het heel erg, en ik denk met mij velen, om film te kijken in het donker met mensen die met mij samen dezelfde film ervaren, elk op een eigen manier.

Ik ben een filmfreak en dus ook Cineviller. Als lid van Cineville kun je normaal gesproken onbeperkt films kijken bij de aangesloten bioscopen en filmtheaters zoals bij Wenneker Cinema in Schiedam. Om het gemis een beetje te compenseren hebben ze Vitamine Cineville geïntroduceerd. Als lid kun je nu een aantal films, waaronder ook een aantal eigenlijke bioscoopreleases, online kijken. Bovendien kon je op bepaalde momenten gezamenlijk kijken naar een film met vooraf een introductie en achteraf een Q&A. Dit voelt een beetje als samen film kijken in een filmhuis, maar dan thuis. Alleen de energie, die je beleefd in een bioscoopzaal met anderen, is er niet.

Inmiddels is de filmbeleving in coronatijd weer anders geworden: op 1,5 meter afstand van elkaar in een zaal zitten, handen ontsmetten vooraf en niet tijdens de film naar het toilet tot maximaal 30 mensen in een zaal op 1,5 meter afstand, met een mondkapje op naar de zaal en weer direct naar huis na afloop van de film omdat ook de horeca dicht moest.

En toch maakt het gezamenlijk film kijken in een donkere zaal het bioscoopbezoek zo uniek en aantrekkelijk door de eeuwen heen. Zo ook in Schiedam. Al sinds 1912 kon je als Schiedammer in je eigen stad naar bewegende zwart-wit beelden kijken ondersteund door een explicateur en muzikale ondersteuning in een vaste bioscoop. Deze werden later vervangen voorzien van geluid en vervolgens werden het beelden in kleur, 3d, 4d ect.

Spaanse griep, oorlog en bioscopen

Direct na de eerste wereldoorlog werden in verschillende landen en ook steden in Nederland bioscopen gesloten in verband met de uitbraak van de Spaanse griep. Vooral kinderen werden door deze griep geveld en daarom had de gemeente Rotterdam de bioscopen verplicht om kinderen tot 16 jaar te weren uit de bioscopen.

In sommige steden zoals Tilburg en Enschede gingen bioscopen helemaal dicht. (bron: bioscoopcourant 8-11-1918) Maar niet in Schiedam. Zover ik heb kunnen nagaan, was er zelfs geen discussie over. In de kranten werd ook weinig aandacht gegeven aan de Spaanse griep want iedereen was nog in de ban van de oorlog.

Vanaf 15 september 1944 “moeten alle schouwburgen, amusementsbedrijven, bioscopen, ijszaken en dergelijke wegen besparing va stroom worden gesloten. Waar moeten we nu onze centen brengen?” aldus Nic. Bergwerf.

De jonge Bergwerf uit Vlaardingen hield een mooi dagboek bij waarin hij al vooral zijn momenten van ontspanning bij hield tijdens de oorlogsjaren. Vanaf 15 september 1944 moesten de Monopole en het Passage Theater noodgedwongen de deuren sluiten. Niet vanwege een epidemie maar omdat er een elektriciteit meer was.

Het Schiedamsch Dagblad doet op 19 oktober een oproep “om in goed navolgen van andere theaters in steden als Den Haag om dagcabaret of variété aan te gaan bieden, door bijvoorbeeld daglicht te gebruiken of zelf stroom op te wekken”. Vanaf 4 november is te lezen in de krant dat het publiek weer kan genieten van variété in de Monopole en het Passage. En genoten werd er…

Nic. Bergwerf: “Zondagmiddag 5 november ben ik naar Schiedam gegaan. Ik wou naar het Passage Theater dat, evenals de bioscoop in Vlaardingen weer geopend is en variété voorstelling geeft, maar die was uitverkocht.”

Nu in de Schiedamse bioscopen

De huidige Schiedamse bioscopen Wenneker Cinema en Euroscoop Schiedam waren sinds 14 maart tot en met 1 juni en nu vanaf 18 oktober compleet gesloten. Het ziet er naar uit dat de coronamaatregelen nog wel een tijdje gaan duren. Niemand weet of de bioscopen en filmtheaters deze corona-crisis gaan overleven. Een ding is zeker, dat mensen als het kan weer naar de bioscopen kunnen gaan, doen ze dit wel degelijk. Misschien voorlopig niet meer met z’n allen, maar een film kijken in een bioscoop is een relatief goedkope manier om even aan de werkelijkheid te ontspannen en je helemaal te wanen in een andere wereld. Een wereld zonder onbekend virus. Nou ja, je moet dan geen Outbreak, 28 Days Later of [REC] gaan kijken.

Als bestuurslid en vrijwilliger bij Wenneker Cinema en zeker ook als filmfreak, hoop ik toch echt dat we binnenkort weer mogen genieten van mooie bewegende beelden met geluid in een donkere zaal samen met anderen.

Lees ook deze interessant artikelen over de effecten op de filmindustrie:

in vergelijking met de Spaanse griep pandemie van 1918 door Filmonderzoek Nederland
door de New Yorker
door de BBC

en een mooi interview door Deadline met Hollywood historian William Mann